मानिसमा रिस र यसको व्यवस्थापन

पास्टर प्रेमनारायण भट्टराई - शक्तिशाली बप्तिस मण्डली, ललितपुर

परिचय

प्रतिक्रियाको लागि संदेश लेख्न् यहाँ क्लिक गर्नुहोस्

मानिसको भावना र स्वभावमा हुने एउटा सामान्य प्रतिक्रियाहरु मध्ये रिस पनि एउटा हो । मानिस भावनात्मक प्राणी पनि भएको कारणले गर्दा मानिस रिसाउनु, खुशी हुनु, दुःखी हुनु इत्यादी केही सामान्य प्रक्रिया हुन् । मनोविज्ञानको भाषामा रिस त्यस्तो प्रतिक्रिया हो, जुन तपाईंले अर्को व्यक्ति वा वस्तु प्रति खराबीको जवाफमा व्यक्त गर्नुहुन्छ । रिस राम्रो वा सकारात्मक पनि हुन सक्छ, तर यसले तपाईंको जवाफ वा समाधानको निम्ति नमारात्मक भावना वा विचारलाई पनि अघि सार्न सक्छ । यो मानिसको भावनासँग जोडिएको हुनाले यसको नियन्त्रण वा व्यवस्थापन मानिसको इच्छाशक्तिमा भर पर्छ । यहाँ हामी बाइबलले रिसको सम्बन्धमा के भन्छ र यसलाई कसरी जित्न सकिन्छ भन्ने विषयमा संक्षिप्त चर्चा गर्नेछौं । मानिसमा रिस व्यक्ति अनुसार फरक हुन सक्छ । मानिसको पारिवारिक पृष्ठभूमी, हुर्कंदाको अवस्था, किशोर अवस्थामा हुने शारीरिक परिवर्तन र उसमा हुने हार्मोनको मात्राले पनि मानिसको रिसको मात्रालाई असस पार्छ । प्रायः सबै मानिसहरु रिसको फन्दामा परेको अनुभव गर्छन्, नियन्त्रणको प्रयास गर्छन् र यसको तितो अनुभवबाट पिडित हुन्छन् । बाइबलले पनि प्रशस्तमात्रामा यस विषयमा बोल्दछ ।

रिस मानिसको स्वभाविक प्रतिक्रिजा जनाउने अवस्था भएको कारण यो ठूलो समस्या हुँदै होइन तर मानिसको जीवनमा यसलाई प्रतिक्रिया जनाउँदा उत्पन्न हुने परिणामले असर गर्छ । रिसाउने मानिसले सधैं त्यसको जवाफ वा प्रतिक्रिया सकारात्मक वा सही दिन्छ भन्ने छैन । रिसको अर्को रुप झोक्कीनु हो र यो प्रायः गलत नै हुने गर्छ । रिस नियन्त्रण गर्न नजान्नाले मानिसले व्यक्तिगत गवाही बिगार्नुका साथै कहिलेकाहीं आपूmमाथी खराब परिणाम पनि निम्त्याउन सक्छ । रिस नियन्त्रण वा व्यवस्थापन मानिसको व्यक्तिगत क्षमता पनि हो । इसाई परामर्शदाताहरुको अनुभवमा करिब ५० प्रतिशत जस्ता परामर्शका समस्याहरु रिससँग जोडिएका हुन्छ । अब तपाईं अनुमान लगनउन सक्नुहुन्छ कि यदि हामीले आफ्नो रिसलाई व्यवस्थापन गर्न सक्ने हो भने कति धेरै समस्याहरु आफैं समाधान हुन्छन् । 

रिस आफैंमा समस्या हुँदै होइन तर यसको व्यवस्थापन चाहिं चुनौतिपूर्ण छ । रिसको झोंकलाई हामीले नियन्त्रण वा व्यस्थापन नगर्ने हो भने यसले दुई पक्षबीचको सम्पर्क र संचारलाई अवरुद्धपार्दछ । रिसले सम्बन्ध तोड्छ वा टुङ्ग्याउँछ । जीवनको खुशीलाई अलग गर्छ र मानिसको स्वाथ्य पनि बिगार्दछ । हामी सामान्यतः रिसको तनाबमा कमजोरी वा समस्यालाई स्वीकार गर्नुको सट्टा कसरी म ठीक छु भनि आफुलाई प्रमाणित गर्ने कोशिस गर्छौं । यदि दुबै पक्षले रिसमा आफुलाई ठीक छु भनि जिद्दी गर्ने हो भने समस्या सुल्झनुको सट्टा झन् त्यसले समस्या निम्त्याउँछ । विषेशगरेर किशोर अवस्थामा शारीरिक, मानिसिक र भावनात्मक परिवर्तनसँगै किशोर किशोरीहरु रिसाउने गर्छन् । रिस मानिसको बाहिरी र भित्री दुबै व्यवहारले निम्तयाउँछ तर मानिसले निरन्तर रिस पोख्ने व्यवहारलाई जीवनमा लिइराख्यो भने त यो मानिसको ब्यवहारको रुपमा नै विकास हुनजान्छ । 

जब मानिले सिरलाई व्यवस्थापन गर्न सक्दैन यो एक किसिमको रोग हुन जान्छ । रिस प्रति मानिसको व्यवहार र प्रतिक्रियालाई स्वाथ्य विज्ञानले अध्यायन गरेर यो समस्यालाई स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गर्नेहरुले यसलाई एङ्गर डिस्अर्डर भनेका छन् । सामान्यतः मानिसमा रिस दुई प्रकारका हुन्छन् ः सक्रिय रिस ९ब्अतष्खभ ब्लनभच० बलम सुप्त वा असक्रिय रिस ९एबककष्खभ ब्लनभच० । सुप्त रिस मानिसले दबाएर वा लुकाएर पनि राख्न सक्छ । यो रिस कहिंले काहिं व्यक्ति आफैंले पनि रिसाएको खासै महत्व नदिने प्रकारको हुन्छ तर सक्रिय रिसमा मानिसले झट्टै प्रतिक्रिया दिने र असर देखाउने खालको हुन्छ । रिसलाई समयमा व्यवस्थापन नगर्नाले मानिसको शारीरिक, मानसिक र मनोवैज्ञानिक असग गर्दछ । यदि लामो समयससम्म रिस रह्यो भने त मानिसमा मानसिक रोगको पिडा पनि थपिन सक्छ । यसबाहेक रिसले आत्मिक जीवनमा (गवाहीमा), परमेश्वरसँगको सम्बन्धमा पनि असर गर्छ । मानिस हासिखुशी भए अरुले मन पराउँछन् र एकअर्कासँगको सम्बन्धलाई पनि बलियो बनाउँछ ।

डा. रोस क्याम्वेलका अनुसार, “जब कशोर किशोरीहरुले हामीलाई जानेरै (धेरैपटक अन्जानमा) दुःखी तुल्याउँछन्, आफु गलत भएपनि उनीहरु वास्तवमा हामीलाई र हाम्रो प्रेम र वास्ताको जाँच गरिरहेका हुन्छन् । तर, जब हामी उनिहरु प्रति गलत जवाफ फर्काउँछौं र रिसपोख्छौं, हामी उनीहरुलाई प्रेम गर्दैनौं भन्ने सोच्दछन् ।” यसबाट पनि हामी बुझ्नसक्छौं कि, किशोर अवस्थामा भएका वा युवाहरु प्रति हामी रिस व्यक्त गर्ने क्रममा झन् बढी होशियार हुन आवश्यक छ । रिस सानो भन्दा सानो र अनावश्यक विषयमा पनि उत्पन्न हुन सक्छ र सबै उमेर समुहका मानिसलाई रिस उठ्न सक्छ । यदि सही समयमा र उचित तरिकाले रिसको व्यवस्थापन भएन भने यसले परिणामलाई प्रायःगलत र ठूलो पनि बनाउँछ । युवा सेवकाइमा भएकाहरु माझ यो एउटा संवेदनशिल विषय हुनसक्छ र रिस आफैंमा युवाहरुको एउटा समस्या पनि हुनसक्छ (प्रायः हुन्छ नै ) । 
हामीले सबैभन्दा पहिलो बुझ्नुपर्ने कुरा रिस आफैंमा पाप होइन । बाइबलमा हामीले हेर्दा केही ठाउँमा परमेश्वर पनि रिसाउनुभएको छ । परमेश्वरको रिस धार्मिक रिस हो, जुन रिसले मानिको भलाई गर्दछ (भ.सं.७ः११) । नयाँकरारमा ग्रीक भाषामा रिसको निम्ति प्रयोग गरिएको शब्द यच(नबथु छ । जसको अर्थ रिस, क्रोध र जोस हुन्छ । नयाँ करारमा बिभिन्न रुपमा गरि यच(नबथु शब्द ३६ ठाउँमा प्रयोग गरिएको छ । उदाहरणको निम्ति रोमी १ः१८ लाई हेर्नसक्नुहुन्छ । पुरानो करारमा हिब्रू भाषाको शब्द बलबउज प्रयोग गरिएको छ । पुरानो करारमा भने यो शब्दको बिभिन्न रुप गरि जम्मा १४ स्थानमा बलबउज प्रयोग गरिएको छ । उदाहरणको रुपमा व्यवस्था १ः३७ पद हेर्नसक्नुहुन्छ । रिस पनि परमेश्वरबाटको एक प्रकारको शक्ति नै हो तर यसलाई हामी जीवनमा कसरी प्रयोग गर्छौं त्यसले असर गर्छ । 

नयाँकरारमा एउटा महत्वपूर्ण र ठूलो उदाहरण येशू आफैं पनि रिसाउनुभएको छ । जब येशूले परमप्रभुको मन्दिर अशुद्ध पारेका देख्नुभयो उहाँ क्रोधित हुनुभयो वा रिसाउनुभयो (मत्ती २१ः१२–३; मर्कूस ११ः१५–१८ र यूहन्ना २ः१३–१८) । यूहन्नाले उल्लेख गरेको अनुसार येशूको रिस परमेश्वरको भवन प्रतिको उहाँको हृदयको जोस थियो । यदि रिसलाई व्यक्तिगत प्रमाणीकरण वा ठीक ठहराउनको निम्ति प्रयोग गरियो भने त्यसले पाप उत्पन्न गराउन सक्छ । येशूले नयाँकरारमा देखाउनुभएको रिस वा पुरानोकरारमा परमेश्वरको रिसाउने गुण यी दुवैमा उहाँको खास स्वार्थ देखिंदैन तर उहाँले खराबीको विरुद्धमा त्यसलाई सजाय दिन वा सच्याउन रिसाउनुभयो । येशू रिसाउनु भएको घटनामा जम्मा पाँचवटा विषेशताहरु छन् ः येशूको रिस ठीक विषयको निम्ति थियो, ठीक स्थानमा केन्द्रित थियो, नियन्त्रित थियो, ठीक परिणामको निम्ति थियो र छोटो अवधिमा नै टुङ्गीयो ।

यदि घमण्डले रिसायौं भने त्यसले पाप उत्पन्न गराउँछ (याकूब १ः२०)  । यदि रिसले व्यक्तिगत फाइदा उठाउने प्रयासग¥यौं भने त्यो प्रायः नै गलत हुन्छ । एफिसी ४ः १५–१९ ले मानिसको व्यवहार र सिरको विषयमा स्पष्टसँग सिकाउँदछ । रोमी ३ः१३–१४ ले पापी मानिसको बोलीमा हुने खराबीपनको विषयमा बताउँछ । हितोपदेश २९ः११ मा पनि मानिसको रिसको परिणामको विषयमा बताइएको छ । यदि रिसलाई समयमा नियन्त्रण गर्न सकिएन भने त्यसले खराबी निम्त्याउँछ (एफिसी ४ः२६–२७) । अतः हामी मानिसभएको कारण रिसउठ्नु एउटा कुरा हो तर यसको सही व्यवस्थापन नितान्त जरुरी छ । मानिस पापी भएको कारण यसको एउटा चरित्र खराब रिस उत्पन्न हुन्छ तर हामी ख्रीष्टमा बाँचेकाहरुले यसलाई नियन्त्रण वा व्यवस्थापन गरेर असल गवाही दिनुपर्छ । एउटा खीष्टियानले अरु सामान्य मानिसहरु झैं झोंकी वा रिसाहा प्रवृत्ति देखायौं भने यसले हाम्रो गवाही बिगार्दछ तर हामीले संयमित, धैंर्य, नम्रता र कोमल हृदयले मानिसहरुलाई सजिलै जित्नसक्छौं । पावलले रोमी १२ः१९ मा रिसको सट्टा नम्रताको गुणले सत्रूलाई पनि जित्नसक्छौं भनि उत्साह दिंदछन् । 

प्रेमनारायण भट्टराई

रिस नियन्त्रणका बाइबलीय पद्धतीहरु- 

• स्वीकार गर्नु:  हामीलाई आफ्ना गल्तीहरु वा कमजोरीहरु स्वीकार गर्न गाह्रो हुन्छ तर सामान्यतः आफुले स्वीकार गर्नसक्यौं भने प्रायः रिस र यसको परिणामहरु आफैं शान्त हुन्छन् । (हितोपदेश २८ः३१)
• इमान्दारितासाथ बोल्नु: मानिसहरुले तपाईंको बाहिरी आवरण देख्छन् र त्यस अनुसार प्रतिक्रिया दिन्छन् । तपाईंको हृदयमा वा मनमा भएका कुरा मानिसले पढ्न सक्दैनन् । अतः मानिसहरुको अघि खुल्ला भएर बोल्नुहोस् (एफिसी ४ः१५,२५)
• समयमै सोच्नुहोस्: जति बढी समय लगाउनुभयो त्यति नै धेरै परिणाम गलत हुन सक्छ । जति सक्दो चाँडो सिरउठेको विषयमा सोच्नुहोस् र सम्बन्धित व्यक्तिसँग बातचित गर्नुहोस् । (एफिसी ४ः२६–२७) ।
• व्यक्तिलाई होइन तर समस्यालाई उठाउनुहोस्: हामी मानिसलाई मानिससँग बद्लालिन मन पर्छ । तर रिस जुन कारणले उठेको हो सो कुरामा केन्द्रीत हुनुहोस् तर व्यक्तिमा होइन । यदि व्यक्तिप्रति औंला उठायौंभने यसले समस्यालाई झन् बढाउँछ एफिसी ४ः२९, ३१) ।